Προβλήματα στην επικοινωνία

Επικοινωνία είναι η τέχνη της αποτελεσματικής ανταλλαγής
πληροφοριών, η οποία ολοκληρώνεται με την εδραίωση
κατανόησης ανάμεσα στα άτομα

Είναι η αλληλεπίδραση που συμβαίνει σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, όπου ένα άτομο προσπαθεί να μεταδώσει μία αναπαράσταση, μία ιδέα σε ένα άλλο,-α άτομο,-α. Η επικοινωνία δεν αφορά μόνο στα λεκτικά μηνύματα που ανταλλάσσουν οι συνομιλητές. Η διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων πραγματοποιείται μέσω των ακόλουθων καναλιών:

α)το λεκτικό κανάλι, το οποίο περιλαμβάνει τη γλώσσα

β)το μη λεκτικό κανάλι, το οποίο περιλαμβάνει το πλέγμα της συμπεριφοράς που συνοδεύει και ενισχύει τον προφορικό λόγο και περιέχει την άρθρωση του λόγου, τις εκφράσεις του προσώπου, τις κινήσεις των ματιών και το βλέμμα, τις στάσεις ή τις κινήσεις του σώματος, τον τόνο της φωνής, τη θέση στο χώρο κ.λπ. και

γ) το τεχνητό κανάλι, στο οποίο περιλαμβάνονται κρυπτογραφικοί κώδικες όπως π.χ. ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας.

Οι δυσκολίες στην επικοινωνία συνδέονται με την αδυναμία του ανθρώπου να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τα βαθύτερα συναισθήματα και τις ανάγκες του.

Ποιες είναι οι κυριότερες συμπεριφορές που δυσχεραίνουν την επικοινωνία;

α)προσταγή: όταν ο ομιλών δίνει εντολές στο συνομιλητή του

β)απειλή: η προειδοποίηση, όταν επισημαίνει στο συνομιλητή του τις (αρνητικές) επιπτώσεις των πράξεων του

γ)κήρυγμα: η ηθικολογία, όταν υποδεικνύει στο συνομιλητή του τί πρέπει ή τί θα έπρεπε να κάνει

δ)εκλογίκευση: όταν αναφέρεται στο συνομιλητή του μόνο με λογικά επιχειρήματα, αγνοώντας το συναίσθημά του,

ε)συμβουλή: όταν κάνει υποδείξεις και προτείνει λύσεις για το πρόβλημα

στ)κριτική: ο χαρακτηρισμός, όταν εκφράζει μια αρνητική κρίση για το συνομιλητή του

ζ)έπαινος: η επιβράβευση, όταν εκφράζει μια θετική κρίση για το συνομιλητή του, αγνοώντας όμως τις πραγματικές συνθήκες ή το συναίσθημα δυσφορίας του

η)παρηγοριά: ο οίκτος, όταν βιάζεται να καθησυχάσει το συνομιλητή του, χωρίς να του επιτρέψει να εκφράσει το πραγματικό συναίσθημά του

θ) ερμηνεία: όταν βιάζεται να ερμηνεύσει τα κίνητρα της αντίδρασης του συνομιλητή του, απαγορεύοντάς του, έτσι, να αυτοπροσδιοριστεί

ι)γελιοποίηση: ο σαρκασμός, όταν αποδίδει έναν αρνητικό χαρακτηρισμό στο συνομιλητή του που τον προσβάλλει ως προσωπικότητα

ια)αποφυγή: η αγνόηση, «το χιούμορ» που αποσκοπεί να στρέψει τη συζήτηση σε άλλο θέμα

και

ιβ) υπερβολικές , ακατάλληλες ερωτήσεις που δίνουν την αίσθηση στο συνομιλητή ότι ανακρίνεται

Ψυχολόγοι συνέδεσαν τα προβλήματα επικοινωνίας με τις ανάγκες, την ιστορία και την αυτοεικόνα του ομιλούντος, θεωρώντας ότι οι δυσκολίες συνδέονται με την αδυναμία του να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τα βαθύτερα συναισθήματα και τις ανάγκες του , με συνέπεια να στέλνει αντιφατικά μηνύματα στο συνομιλητή του και να εγκλωβίζεται σε ένα ατελέσφορο μοντέλο επικοινωνίας.

Η έμφαση στα συναισθήματα είναι απαραίτητη, γιατί , όπως αναφέρει και ο Rogers, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην εσωτερική μας εμπειρία.

Ωστόσο, πολλές φορές, από την παιδική ηλικία, οι άνθρωποι τα αγνοούν, τα αρνούνται ή τα καταπιέζουν γιατί έχουν μάθει να τα θεωρούν μη αποδεκτά. Κατά συνέπεια, μεγαλώνουν αποκομμένοι από την εσωτερική τους εμπειρία και δεν μπορούν να αποδεχθούν τον εαυτό τους. Υπάρχει λοιπόν, η ανάγκη να επιστρέψουν στα συναισθήματά τους και να επιτρέψουν στον εαυτό τους να τα αισθανθεί, γιατί μόνο τότε είναι σε θέση να αποφασίσουν πώς ακριβώς θα τα διαχειριστούν.

Συναίσθημα είναι οτιδήποτε νιώθει ένα άτομο όταν αξιολογεί ένα γεγονός και συνήθως συνοδεύεται από αλλαγές στον οργανισμό και στη συμπεριφορά.

Οι συναισθηματικές εμπειρίες είναι εξαρτώμενες όχι μόνο από καταστάσεις αλλά και από σκέψεις, συναισθήματα και προσδοκίες. Ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει αν ένα γεγονός θα διαταράξει μία εξελισσόμενη δραστηριότητα ή συμπεριφορά, είναι ο βαθμός της ασυμφωνίας που προκαλεί ανάμεσα σε αυτό που το άτομο προσδοκά να συμβεί, τους στόχους που έχει θέσει και σε αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Η ικανότητά μας να αντέχουμε την απογοήτευση, την αναστάτωση, σε τέτοιο βαθμό που να μη χάνουμε τον έλεγχο των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μας, είναι μία βασική πτυχή της ρύθμισης των συναισθημάτων. Επίσης, σημαντική είναι η ικανότητά μας να εσωτερικεύουμε τους κανόνες συμπεριφοράς και τους λαμβάνουμε υπόψη κάθε φορά που θέλουμε να μιλήσουμε ή να ενεργήσουμε.

H Satir, θεωρεί ότι η επικοινωνία είναι αποτελεσματική όταν το μήνυμα που στέλνει ο ομιλητής είναι σύμφωνο με αυτά που πιστεύει και νοιώθει, καθώς και όταν υπάρχει «αμοιβαίος σεβασμός» που πηγάζει από την αποδοχή του εαυτού και του συνομιλητή του. Συνεπώς, η αποτελεσματική επικοινωνία συνδέεται άμεσα με την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση του ατόμου.

Η Satir έχει περιγράψει τέσσερις συνήθεις τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούμε όταν έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση και παράλληλα αντιμετωπίζουμε μία κατάσταση που μας δημιουργεί άγχος. Όλοι οι άνθρωποι πιθανόν χρησιμοποιούν κάποιους από αυτούς στην καθημερινή τους ζωή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αδυνατούν να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά. Η επικοινωνία αρχίζει να δυσκολεύει όταν οι τρόποι αυτοί αποτελούν πάγια και συνήθη τακτική συνδιαλλαγής.

Οι συγκεκριμένοι τρόποι είναι οι ακόλουθοι:

ο κριτικός τρόπος: οι άνθρωποι που ακολουθούν αυτόν τον τρόπο έχουν την τάση να ανακαλύπτουν παντού λάθη. Οι ίδιοι έχουν μία αυταρχική συμπεριφορά στους γύρω τους και δρουν σαν να είναι οι ίδιοι ανώτεροι από τους υπόλοιπους. Η εικόνα που έχει ένας τέτοιος άνθρωπος για τον εαυτό του είναι συνήθως πολύ αρνητική και η αυταρχικότητά του πηγάζει από την αντίληψη ότι εάν καταφέρει να κάνει κάποιους άλλους να τον υπακούουν, τότε μπορεί και ο ίδιος να έχει αξία.
ο απολογητικός, υποχωρητικός τρόπος: οι άνθρωποι που ακολουθούν αυτόν τον τρόπο προσπαθούν πάντα να ευχαριστήσουν τον άλλον, δεν διαφωνούν ποτέ, κάνουν τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίσουν την αποδοχή και αισθάνονται υπεύθυνοι και ένοχοι για οτιδήποτε μπορεί να γίνει λάθος. Αισθάνονται ότι οφείλουν ευγνωμοσύνη σε όλους, ενώ θεωρούν ότι οι ίδιοι έχουν μηδαμινή αξία.
ο υπερλογικός τρόπος: οι άνθρωποι που ακολουθούν αυτόν τον τρόπο φαίνονται ψύχραιμοι και συγκεντρωμένοι. Η συμπεριφορά τους είναι απολύτως λογική και δεν υποδεικνύει κανένα συναίσθημα. Η φωνή τους είναι συνήθως μονότονη και οι εκφράσεις αφηρημένες. Συνήθως αισθάνονται πολύ ευάλωτοι και για αυτό το λόγο δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να δείξει κανένα συναίσθημα.
ο ασυνάρτητος τρόπος: συνήθως η ομιλία ενός ανθρώπου που ακολουθεί αυτό τον τρόπο επικοινωνίας που ακολουθεί τον ασυνάρτητο τρόπο επικοιωνίας είναι ακατανόητη. Αυτό που λέει ή κάνει δεν σχετίζεται με τα λεγόμενα ή τις ενέργειες των ανθρώπων γύρω του, αγνοεί τις ερωτήσεις που του τίθενται και διατυπώνει δικές του για κάποιο εντελώς διαφορετικό θέμα. Ενώ αρχικά, μπορεί να δίνει την εντύπωση ανέμελου ανθρώπου, στην πραγματικότητα έχει έντονα συναισθήματα μοναξιάς και ματαιότητας και η βασική πεποίθηση για τον εαυτό του είναι ότι πουθενά δεν υπάρχει χώρος για εκείνον και κανένας δεν τον καταλαβαίνει.

Οι παραπάνω τρόποι επικοινωνίας μοιάζουν στο ότι το άτομο εκπέμπει διπλά μηνύματα, καθώς εκφράζει κάτι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά αισθάνεται και το οποίο συνήθως πηγάζει από την αίσθηση ότι δεν αξίζει.

Τί μπορούμε να κάνουμε;

Ο Rogers τονίζει μερικές βασικές προϋποθέσεις που διευκολύνουν την επικοινωνία:

Eνεργητική ακρόαση: δεξιότητα η οποία απαιτεί ενεργητική παρουσία, προσεκτική ακρόαση, στάση αποδοχής και σεβασμού εκ μέρους του δέκτη. Ο ακροατής χρειάζεται να είναι ψυχολογικά παρών, διαθέσιμος και να επιτρέπει στον συνομιλητή του να εκφράσει τις απόψεις και τα συναισθήματά του, χωρίς διάθεση κριτικής.
Ενσυναίσθηση: η προσπάθεια ενός ανθρώπου να κατανοήσει τον άλλον «σαν να» είναι αυτός το άλλο πρόσωπο, η προσπάθεια να μπεις στη θέση του άλλου στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό.
Ζεστασιά και άνευ όρων θετική αναγνώριση: η αποδοχή και η εκτίμηση που αποδίδονται στον άλλον χωρίς τη διατύπωση κρίσεων για τη στάση, τη συμπεριφορά ή τη προσωπικότητά του.
Αυθεντικότητα και αυτοαποκάλυψη: να είμαστε γνήσια διαθέσιμοι απέναντι στον άλλο, ανοιχτοί σε σχέση με τις δικές μας εμπειρίες και όχι επίπλαστοι και υποκριτικοί.
Προσωπικές πεποιθήσεις και συμπεριφορές: να έχουμε τη δυνατότητα να αποδεχόμαστε τους άλλους, να πιστεύουμε στη δυνατότητα των ανθρώπων για αλλαγή, να έχουμε ευαισθησία απέναντι στις αξίες τους.
Εννοιολογική και αντιληπτική ικανότητα: η ικανότητα να κατανοούμε και να αξιολογούμε τις καταστάσεις, η γνωστική μας ευελιξία και ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.

Οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή της ζωή τους μπορεί να αισθανθούν την ανάγκη να ζητήσουν βοήθεια για θέματα που τους απασχολούν και νιώθουν ότι εμποδίζουν τις δυνατότητές τους για προσωπική ανάπτυξη. Ο όρος «βοήθεια» αναφέρεται στην προσπάθεια να διευκολυνθούν οι «συμβουλευόμενοι» στο να διερευνήσουν τα συναισθήματά τους, να συνειδητοποιήσουν την εσωτερική τους εμπειρία και να κάνουν θετικές αλλαγές στη ζωή τους.